"Từng Bước Nở Hoa Sen": Sự Tỉnh Thức Trong Những Hành Động Hằng Ngày

"Từng Bước Nở Hoa Sen" là một quyển sách hướng dẫn những ai đang tìm kiếm sự bình yên trong tâm hồn thông qua những hoạt động tưởng chừng như bình thường trong cuộc sống hàng ngày. Quyển sách chứa đựng nhiều thuật ngữ Phật giáo, yêu cầu người đọc dành thời gian nghiền ngẫm để có thể hiểu và thực hành tu tập một cách sâu sắc và đúng nghĩa.

Điều gây ấn tượng mạnh mẽ ngay từ những trang đầu tiên của sách chính là phần mục lục. Mỗi tựa mục chỉ gồm hai từ, mô tả những hành động lặp đi lặp lại hàng ngày mà ai cũng có thể dễ dàng nhận ra. Với độ dài chỉ 117 trang, quyển sách này tuy ngắn gọn nhưng lại mang đến cho người đọc cơ hội để tu tâm và cảm nhận một cách trọn vẹn nhất về ý nghĩa và vẻ đẹp của cuộc sống.

 

I. Đôi nét về tác giả

Thiền sư Thích Nhất Hạnh (thế danh Nguyễn Xuân Bảo) là một thiền sư, giảng viên, nhà văn, nhà thơ, nhà nghiên cứu, nhà hoạt động xã hội và hòa bình nổi tiếng của Việt Nam. Pháp hiệu "Nhất Hạnh" được ông diễn giải với ý nghĩa "Duy nhất" và "Hành động". Ông có ảnh hưởng quan trọng đối với sự phát triển của Phật giáo phương Tây.

Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, miền Trung Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia theo Thiền tông từ năm 16 tuổi và chính thức trở thành nhà sư khi 23 tuổi. Ông là một người tiên phong trong việc vận động cho phong trào hòa bình và sinh thái sâu, thúc đẩy các giải pháp không bạo lực cho các mâu thuẫn và nâng cao nhận thức về sự liên kết của tất cả các yếu tố trong tự nhiên.

Theo lời kể của ông, khoảng năm 7 hoặc 8 tuổi, ông cảm nhận được sự yên bình khi nhìn thấy bức tranh Đức Phật ngồi thiền trên cỏ. Trong một chuyến đi học, khi thấy những nhà tu hành trên núi, ngồi thiền tĩnh lặng như Đức Phật, ông đã ấp ủ mong muốn trở thành một người như họ. Đến tuổi 12, ông phát nguyện trở thành nhà sư và nhận được sự đồng ý từ cha mẹ.

Ngoài con đường tu hành, Thích Nhất Hạnh còn là một tác giả phong phú với hơn 100 cuốn sách, trong đó có hơn 70 cuốn bằng tiếng Anh. Ông cũng xuất bản các bài giảng trong tạp chí Mindfulness Bell của Dòng tu Tiếp Hiện. "Từng Bước Nở Hoa Sen" là một trong những tác phẩm được đông đảo người dân Việt Nam đón nhận nồng nhiệt.

 

II. Về tác phẩm

1. Thức dậy

“Thức dậy mỉm miệng cười

Hăm bốn giờ tinh khôi

Xin nguyện sống trọn vẹn

Mắt thương nhìn cuộc đời.”

Đã bao ngày bạn phải thức dậy trong sự vội vã, tất bật? Đã bao ngày bạn phải vật lộn với sự khó chịu khi bước ra khỏi giường khi đang cuộn mình trong tấm chăn ấm? Bạn hãy cố gắng chiêm nghiệm lại sự khởi đầu của mình mỗi sớm tinh mai. Khi ấy bạn sẽ thấy nụ cười quan trọng đến thế nào. Vậy bản chất của nụ cười là gì, phải chăng đó là sự giác ngộ?

“Ta đã để bao nhiêu ngày của ta trôi qua trong quên lãng? Ta đã làm chi đời ta?”

Có thể sau khi đọc quyển sách này, bạn sẽ thực hành được bài kệ trên. Nhưng làm sao để bạn duy trì được nó trong một khoảng thời gian dài và khi về sau này? Cuốn sách đưa ra phương án rằng bạn có thể treo một dấu hiệu trên đỉnh trần nhà, hoặc bất cứ nơi nào mà hễ mở mắt ra bạn có thể nhìn thấy. Sau này quen rồi, bạn sẽ không cần đến phương tiện ấy nữa, cũng giống như việc vệ sinh cá nhân mỗi ngày lúc thức dậy, nụ cười mỗi sáng sẽ thành một điều hiển nhiên trong cuộc sống thường nhật của mỗi người.

“Nghe tiếng hót hoặc thấy một tia nắng xuyên qua cửa sổ, bạn cũng đã có thể mỉm cười.”

Câu “Mắt thương nhìn cuộc đời” được lấy từ Kinh Pháp Hoa, phẩm Phổ Môn nói về Bồ tát Quán Thế Âm. Nguyên văn là “Từ nhãn thị chúng sinh”, lấy con mắt từ bi để nhìn mọi loài. Bài kệ này nhắc nhở ta chuyện phải đặt mình vào xương da và hoàn cảnh của người khác để có thể hiểu được họ. Thương cũng là một quá trình học hỏi và thực tập.

“Bản chất của thương là bản chất của giác ngộ, đồng thể với bản chất của nụ cười.”

2. Tắm

“Không sinh cũng không diệt

Không trước cũng không sau

Trao quyền và tiếp thọ

Pháp giới tính nhiệm mầu.”

Bài thơ trích từ kinh điển Phật giáo này mô tả triết lý về sự hiện hữu, vô thường và sự liên kết mật thiết với quy luật tự nhiên.

Mỗi khi tắm, chúng ta có dịp nhìn lại hình hài của chính mình. Mỗi người mang một nét đẹp riêng biệt, không thể so sánh với bất kỳ ai khác. Hãy tận dụng thời gian này để quán niệm về hình hài và tâm thức của chúng ta.

“Nhìn vào bàn tay, nhìn kỹ vào bàn tay, bạn thấy có cha, có mẹ, có ông bà, có tổ tiên, có dòng họ. Tất cả đều có mặt trong hiện tại. Bạn là họ... Họ chưa bao giờ chết, bởi vì họ hiện diện trong hình hài của bạn.”

Điều này cũng có nghĩa là bạn chưa bao giờ thật sự sinh ra, vì sinh ra có nghĩa là từ không trở thành có. Nhưng nếu bạn vô sinh thì làm sao có thể diệt mất? Vì vậy, bạn bất sinh và bất diệt. Khi bạn quán niệm đủ sâu để nhận ra thực tại này, bạn sẽ “thoát khỏi sinh tử”.

“Bạn không phải là ‘sinh sau đẻ muộn’. Bạn là thực tại vượt ra ngoài thời gian.”

Bài thơ này thể hiện triết lý Phật giáo về sự vô ngã và sự liên kết không ngừng của vạn vật trong thế giới. Sự hiện hữu không có điểm bắt đầu hay kết thúc, không có đỉnh hay đáy; mọi sự vật đều liên kết và phản chiếu lẫn nhau. Sự tồn tại không bị giới hạn bởi thời gian và không gian.

3. Soi gương

“Chánh niệm là đài gương

Gương soi hình tứ đại

Đẹp nhất là tình thương

Và cái nhìn rộng rãi.”

Gương soi hình tứ đại có thể tượng trưng cho những giáo lý lớn như lòng nhân ái, sự công bằng, sự chân thành và lòng nhẫn nại. Bạn nên Học hỏi từ những nguyên tắc và giáo lý tốt lành để trở thành một con người tốt hơn.

Câu thơ mô tả một triết lý sống tích cực và tốt lành, với sự kết hợp giữa chánh niệm (tự ý thức và trách nhiệm), gương (tượng trưng cho sự phản ánh và học hỏi), tình thương (yêu thương và lòng nhân ái), và cái nhìn rộng rãi (quan điểm tổng thể và sâu sắc).

“Đẹp hay xấu là do cách nhìn của kẻ kia; có khi mũi cao thì cho là đẹp, có khi da sạm thì cho là giòn.”

Tuy nhiên, an trú trong trong chánh niệm thì ai cũng trở thành đẹp ra và cái đẹp ấy tạo an lạc, hạnh phúc không những cho ta mà còn cho mọi người. Sống thiếu chánh niệm ta dễ trở thành người khô khan và máy móc. Nhờ có cái nhìn rộng rãi, ta trở nên bao dung và trở nên thương yêu hơn.

4. Rửa chân

“Sự an lạc

Của ngón chân

Niềm an lạc

Của thân tâm.”

Bài thơ này ngắn gọn nhưng chứa đựng một thông điệp sâu sắc về hạnh phúc và bình an, đặc biệt là trong ngữ cảnh của triết lý Đạo Phật. Ngón chân thường liên quan đến bước đi, hành động. “Sự an lạc của ngón chân” có thể tượng trưng cho hạnh phúc trong những hành động,  trong việc di chuyển trên con đường cuộc sống con người. Bên cạnh đó, “Thân tâm” ở đâu tượng trung cho tâm hồn, tâm lý, trạng thái tinh thần của con người. "Niềm an lạc của thân tâm" có thể làm nổi bật ý nghĩa của tâm hồn hạnh phúc, niềm vui nội tâm.

Thường thì chúng ta ít nhiều quên đi sự tồn tại ngón chân. Chúng ta cứ hay lo lắng về chuyện trên trời, dưới biển mà ít khi để ý tới ngón chân – bộ phận lúc nào cũng hiện hữu ngay bên cạnh. Nếu ngón chân ấy mà đạp nhầm gai nhọn, cả con người của bạn sẽ cảm thấy sự đau nhức, chứ có phải “Một mình nó” đau nhức. Việc trân trọng từng bộ phận cơ thể dù là nhỏ nhất, sẽ giúp cho bản thân bạn được cải thiện sức mạnh tinh thần, bảo vệ sức khỏe thể chất.

Sự sống không chỉ nằm trong cơ thể bạn. Sự sống nơi bạn và sự sống nơi vạn hữu là một. Cũng như sự an lạc của ngón chân bạn sẽ là sự an lạc của toàn thân tâm bạn. Bạn có thể đồng nhất với bộ phận cơ thể mình, nhưng bạn vẫn chưa thể đồng nhất với sự sống vạn hữu. Sự sống khắp vũ trụ chứ không phải sự sống riêng biệt của một cơ thể.

“Một tế bào đứng riêng không có được sự sống. Một cơ thể đứng riêng, biệt lập, cắt đứt với vạn hữu cũng không có được sự sống.”

“Đồng nhất bạn với sự sống, bạn vượt thoát được sinh tử. Sinh tử của tế bào, sinh tử của ngón chân, sinh tử của hình hài.”

5. Điều tức

“Thở vào tâm tĩnh lặng

Thở ra miệng mỉm cười

An trú trong hiện tại

Giờ phút đẹp tuyệt vời.”

Đoạn văn bạn chia sẻ rõ ràng thể hiện một tư duy thiền và thiền định, tập trung vào việc tạo ra tâm trạng tĩnh lặng và hòa mình vào hiện tại. Tức là hơi thở. Điều tức là điều chỉnh hơi thở cho êm dịu, cho tinh tế. Hơi thở có tinh tế thì tâm niệm mới tinh tế. Thiền quán nên được bắt đầu bằng việc điều hòa hơi thở.

“Thở vào, biết rằng đang thở vào. Thở ra, biết rằng đang thở ra.”

Điều hòa hơi thở, theo dõi nó cho đến khi tâm mình tĩnh lặng chuyên chú thì mới nên khởi sự  thiền quán. Ngồi thiền sẽ giúp con người ta an lạc và thoải mái. Ngồi thiền không phải là một phương tiện để đạt tới một mục đích. Ngồi thiền là để ngồi thiền. Khi ấy tâm ta an trú trong hiện tại mà không bị ảnh hưởng quá nhiều bởi quá khứ hoặc tương lai.

“Thiền định thường tập trung vào việc đánh thức sức mạnh nhận thức và chấp nhận hiện tại một cách đầy đủ.”

6. Làm vườn

"Đất đưa ta ra đời

Rồi đất ôm ấp ta

Sinh diệt trong hơi thở

Sinh diệt như hằng sa."

Bài kệ này mô tả quá trình sống và tự nhiên như một chu trình, sử dụng hình ảnh của đất để tượng trưng cho sự xuất hiện, tồn tại và mất đi. Bài thơ chứa đựng một triết lý tự nhiên và triết lý về cuộc sống, tạo nên một cảm giác về sự kết nối giữa con người và tự nhiên, và cũng về sự liên tục của sự sống trong một chu trình tự nhiên lớn.

Đất là thiên nhiên, đất là Mẹ. Mỗi chúng ta đều là những đứa con của đất, được đất đưa ra đời, và mai sau trở về đất để đất ấp ủ. Ta không phải được sinh ra từ khi lọt lòng mẹ: ta đang được sinh ra từ vô thỉ và đang tiếp tục được đất cho ra đời.

“Anh có thể nằm duỗi thẳng tay chân trên đất Mẹ với niềm tin vững chắc rằng anh với đất là một, đất với anh cũng không hai. Anh cũng vững chãi và an toàn như đất, và có thể là vững chãi và an toàn hơn đất cả ngàn lần.” – Nhà vật lý học Erwin Schrodinger

"You can lie down, stretching your arms and legs on the Earth, with the firm belief that you and the Earth are one; the Earth and you are not two. You are as stable and secure as the Earth, and you can be even more stable and secure than the Earth a thousand times over."

Người tu Quán phải thấy được sự sinh diệt trong từng hơi thở, không phải sinh diệt của một cá thể biệt lập, mà là sinh diệt của muôn vàn cá thể có liên hệ tới nhau, trong từng sát na (đơn vị ngắn nhất của thời gian mà ta có thể tưởng tượng). Hăng sa là cát sông Hằng (sông Ganges) ở Ấn Độ. Cát sông Hằng nhiều vô số, không thể đếm cho hết được. Sinh diệt cũng như thế.

7. Uống trà

“Chén trà trong hai tay

Chánh niệm nâng tròn đầy

Thân và tâm an trú

Bây giờ và ở đây.”

Đoạn thơ này mô tả một tâm trạng tĩnh lặng và sự chánh niệm (mindfulness) trong bối cảnh thưởng thức chén trà. “Chén trà trong hai tay”, hình ảnh này có thể tượng trưng cho sự chú tâm và tập trung. “Chánh niệm nâng tròn đầy”, là sự tập trung hoàn toàn vào hiện tại mà không bị phân tâm bởi quá khứ hoặc tương lai. “Thân và tâm an trú”, biểu hiện của sự hòa mình và bình an cả về thể chất lẫn tinh thần. “Bây giờ và ở đây”, Việc tập trung vào khoảnh khắc hiện tại (bây giờ) và địa điểm hiện tại (ở đây) giúp tạo ra trạng thái tâm lý bình yên và thư thái.

Bất luận trong một buổi thiền trà là uống trà hay khi uống trà một mình, bạn cũng nên có đủ thì giờ để thưởng thức chén trà trong tay bạn. Khoảnh khắc dùng trà đấy là lúc ta rơi vào khoảng không tĩnh lặng, cảm nhận sâu sắc nhất những thứ xung quanh dù là nhỏ nhất. Chén trà ấm đưa ta trở về với cảm giác bình yên vốn có, không ồn ào, không náo nhiệt, không vướng bận những bộn bề hằng ngày.

“Thời gian uống một chén trà là thời gian ta trở về với chính mình trong hiện tại.”

Bí quyết của thiền trà là uống trà trong khung cảnh hiện tại, đừng để tâm trí đi lạc vào những hồi tưởng về quá khứ và những suy nghĩ về tương lai. Chúng ta đưa trà lên địa vị cao nhất của nó. Nâng chén trà trong hai tay, bạn nhiếp tâm quán niệm. Nâng chén trà như nâng chánh niệm, viên mãn, đầy đặn. Uống một chén trà thơm, bên cạnh những người thân của bạn, đó không phải là một niềm vui đáng kể hay sao?

8. Nâng bát cơm

"Ai ơi nâng bát cơm đầy

Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần."

Bài kệ này là một câu ca dao Việt Nam mà bất kể con người Việt nào cũng từng nghe qua một lần. Để có được những hạt cơm dẻo thơm, nghi ngút khói, người nông dân đã phải vất vả một nắng hai sương mới có được. Đồng thời, câu ca dao cũng có ý nghĩa rằng trong khi ta đang thưởng thức được những hạt cơm ấy, những con người khác vẫn đang chịu đói, nhất là trẻ em.

“Tổ chức văn hóa Liên Hiệp Quốc báo cáo năm 1083 rằng mỗi ngày trên thế giới có tới 40000 trẻ em chết vì đói và thiếu dinh dưỡng.”

Con số đó làm chấn động tâm hồn chúng ta trong bối cảnh xã hội hiện tại. Các bạn sống ở châu Âu chắc thường xuyên ăn gạo thơm Thái Lan. Nhưng ngay cả trẻ em ở Thái Lan, trừ con nhà giàu, hầu hết đều không được ăn thứ gạo do chính đất nước họ làm ra. Các em ăn gạo xấu, rẻ tiền, còn gạo này chỉ để xuất khẩu để lấy ngoại tệ.

“Có một ngày nào đó ta sẽ quyết định sống đơn giản lại để có thêm thì giờ và tâm lực mà làm một cái gì để có thể thay đổi tình trạng bất công hiện nay.”

 

III. Lời kết

“Tâm trí chúng ta thường rong ruổi như một con vượn chuyền cành, không lúc nào ngơi nghỉ. Ý nghĩ có muôn vạn nẻo đi về, kéo chúng ta vào vòng xoáy lãng quên.”

Qua cuốn sách "Từng Bước Nở Hoa Sen", bạn sẽ học được cách biến con đường mình đang đi thành thiền lộ, bước đi trong sự tỉnh thức, kết nối hơi thở với từng bước chân, trở về trạng thái thư thái và hồn nhiên vốn có. Dù quyển sách ngắn gọn, nếu bạn dành thời gian nghiền ngẫm và đắm mình vào dòng suy nghĩ của tác giả, bạn sẽ dần được khai sáng tâm thức, mở rộng tầm nhìn về thế giới, thấy được những điều trước đây chưa từng nghĩ tới. Hoa sen là biểu tượng cho quá trình tự giác và trưởng thành trong tâm hồn. "Từng Bước Nở Hoa Sen" sẽ dẫn dắt bạn đến với sự giác ngộ của chính mình.