Thanh gươm do dự và những đứa trẻ tuổi vị thành niên phạm tội

Quyết định của hung thủ không mang lại cảm giác răn đe, cũng không làm dịu lòng gia đình nạn nhân, để lại họ nghi ngờ về hệ thống pháp luật và công bằng, như một biểu tượng hỏi hòa. Tác giả Higashino Keigo đã sâu sắc khám phá chủ đề này trong tác phẩm cùng tên của ông ra mắt vào năm 2007. Đến năm 2008, chủ đề này được tái khám phá, nhưng từ góc nhìn hẹp hơn, nhưng cũng đau đớn và nặng nề hơn; khi những đứa trẻ vị thành niên phạm tội và chúng hoàn toàn ý thức được rằng, chúng sẽ được Luật Thiếu niên bảo vệ. Với pháp luật bảo vệ những tội phạm của những đứa trẻ này, câu hỏi đặt ra là: Ai sẽ bảo vệ sự đau khổ của gia đình nạn nhân?

 

Những đứa trẻ phạm tội

Trước hết, cần phải khẳng định một điều rằng, trong tiểu thuyết của Keigo tiên sinh, hung thủ gây ra án mạng ở độ tuổi thanh thiếu niên không phải là điều hiếm gặp. Ngay từ những tác phẩm thuộc thời kì đầu ông sáng tác đến cả những cuốn sách mới nhất về sau này, đều có thể bắt gặp những đứa trẻ tuổi vị thành niên phạm tội. Tuy nhiên, Thanh gươm do dự lại là một trường hợp khá đặc biệt.

Vì độc giả không phải suy đoán, ngay từ những trang truyện đầu tiên, hung thủ đã lộ diện. Thậm chí, các yếu tố như động cơ gây án, thủ pháp, và tâm lý của hung thủ, cũng như việc tạo hiện trường giả mạo, đều gần như không xuất hiện. Hành vi phạm tội của hung thủ, bao gồm dụ dỗ, bắt cóc, và cưỡng hiếp phụ nữ trẻ, làm nổi bật tính thường xuyên và lặp lại của chúng. Tuy chúng nhận thức rõ ràng về tính bất hợp pháp của hành động, nhưng chúng không bao giờ có kế hoạch triệt để để che giấu tội ác. Chúng thực hiện hành vi tàn nhẫn và vô nhân tính, hết sức ý thức về cách thức để đạt được thỏa mãn bản thân.

Chúng, những đứa trẻ trong độ tuổi vị thành viên, kết bè kết phái, gắn liền với nhau trong mối ràng buộc bền vững từ tình nguyện vì đồng cảnh, tương ngộ đến ép buộc và bạo lực. Đám trẻ, vào tuổi phản nghịch sẵn được nuông chiều, thiếu thốn tình thương, thiếu thốn sự quan tâm của người lớn hay bản thân chúng vốn đã khước từ con đường người lớn định hướng cho chúng đi; rất thiếu vốn sống nhưng lại thừa hiểu biết để làm những chuyện càn quấy mà vẫn đủ tỉnh táo để nhận ra, Luật Thiếu niên đứng về phía chúng trong mọi hoàn cảnh. Để luôn chừa cho chúng một con đường lui, bất kể những đứa trẻ ấy có phạm tội tày đình đến đâu chăng nữa.

Do đó, trong một thế giới và giữa một xã hội, nơi mà bản án của hung thủ phụ thuộc trực tiếp vào lứa tuổi, sự nhân đạo dường như trở thành điều dung túng và bao che, làm cho việc bảo vệ lũ trẻ phạm tội trở nên vô tình. Trong bối cảnh này, lũ trẻ có thể hiểu rằng họ được bảo vệ mà không nhận thức được rằng hành động phạm tội sẽ gặp hậu quả. Điều này dẫn đến việc hình thành một lớp trẻ thiếu nhận thức, đạo đức và tâm hồn bị méo mó, phát triển trong một xã hội đầy vị kỉ. Ví dụ như vụ án giết người và đốt xác, "đứa chủ mưu" chỉ trách móc bố mẹ và mọi người xung quanh, coi đó là lỗi của họ, còn trong trường hợp cưỡng hiếp đến chết, hung thủ không thèm "ra đầu thú" hay sợ bị cảnh sát bắt và đưa vào trại giáo dưỡng.

Thanh gươm, cán cân công lí, đứng trước những hung thủ tuổi vị thành niên, còn đủ sắc bén và cân bằng? Khi chưa bàn đến tính công bằng hay răn đe, chỉ bàn tới khía cạnh giáo dục, thanh gươm đó chém xuống, đã chẳng khác chi chém vào mặt nước, làm xao động mặt hồ mà chẳng thể, thay đổi tận tầng sâu u tối tù đọng.

Những con người đi tìm công lí

Có kẻ phạm tội, có hung thủ tất sẽ có nạn nhân và gia đình, người thân nạn nhân. Tuy nhiên, trường hợp của tiểu thuyết Thanh gươm do dự lại khá nhạy cảm, khi cái chết của một thiếu nữ lại do những đứa trẻ tuổi vị thành niên gây ra. Cho nên, đứng trên khía cạnh pháp luật, hung thủ vụ án là những đứa trẻ phạm tội; nhưng đối với những người trực tiếp gánh chịu nỗi đau mất mát tới cùng cực, đám trẻ đấy chỉ là tội phạm mà thôi.

Từ mâu thuẫn ấy, đã đẩy tới xung đột mãnh liệt, rằng trước tổn thương không thể khỏa lấp vì mất đi người thân, trước ám ảnh tinh thần khi chứng kiến những giây phút đớn đau cuối cùng của người ruột thịt, song họ lại không có được một đáp án, lời tuyên án như mong mỏi; người ta chỉ còn cách, đi tìm công lí cho chính mình, bằng cách thức cực đoan nhất. Mặc cho bản thân họ hiểu, có làm thế nào, có đuổi cùng giết tận, đau thương họ gánh chịu sẽ không vì thế thanh thản hơn, bởi người đã mất rồi, sẽ chẳng thể quay về nữa.

Do đó, họ phải đối mặt với một thế giới "bất thường", nơi "những người con gái hàng ngày sống trong sợ hãi". Họ phải đối diện với "tòa án cứu giúp hung thủ" và với "luật pháp không thấu hiểu sự yếu đuối của con người". Trong khi đó, chính họ, những nạn nhân, vẫn bị xã hội đối xử không công bằng, không được coi là nạn nhân bình thường. Trước thực tế đau lòng rằng công lý không đủ mạnh mẽ để ngăn chặn tội ác, truyền thông chỉ tập trung vào hiếu kỳ và làm tăng thêm nỗi đau, trong khi xã hội dần trở nên thờ ơ với bi kịch của những người vô tội.

Những con người đi tìm công lí, bằng tất cả đớn đau trong sự bất lực cùng cực lẫn nỗi chênh vênh đúng – sai, thiện – ác. Tựa thanh gươm công lí chính bản thân họ cầm trên tay, cũng có khi run rẩy “do dự” trước sự bào mòn tinh thần của thời gian, và cả sự thật, tự mình trở thành “đao phủ”, thực không phải một việc dễ dàng. Cả người đàn ông tên Nagamine, cha ruột của cô bé Ema hay người đàn ông tên Ayumura, cha ruột của cô bé Chiaki cũng vậy. Những con người chẳng hề quen biết, nhưng lại cùng chung hoàn cảnh để rồi gặp nhau ở nỗi vô vọng kiếm tìm công lí đến mức cực đoan, tận diệt và tự diệt.

Đồng thời, khi đặt hoàn cảnh tuyến nhân vật người thân nạn nhân, những đứa trẻ cũng trong độ tuổi vị thành niên, đang tự thân thực thi công lí; tác giả Higashino Keigo còn đặt ra một bài toán, câu hỏi hóc búa cũng rất khó để đi tới một lời giải hoàn chỉnh. Rằng mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái ở đâu trước xã hội luôn ẩn chứa bao hiểm nguy rình rập tới lũ trẻ đang chớm dần trở thành người lớn. Khi cuộc sống mưu sinh, khoảng cách thế hệ, tâm sinh lí tuổi dậy thì dần đẩy lũ trẻ xa rời sự hiểu biết, vòng tay bảo bọc của bậc làm cha mẹ.

Con người đang tìm kiếm công lý, và có vẻ như con đường đầy thách thức mà họ đang đi qua cũng là một hành trình tìm kiếm bản ngã của lũ trẻ. Đối với họ, việc thiếu vốn sống và phức tạp nội tâm là một thách thức lớn. Khi xem xét sâu sắc hơn, gia đình của nạn nhân chịu tổn thương và đau khổ, trong khi người thân của hung thủ cũng phải đối mặt với nỗi đau từ sự thất bại và tuyệt vọng khi nhìn thấy lũ trẻ của họ, những người họ đã nuôi dưỡng và định hình, trở nên như vậy.

 

Những người bảo vệ luật pháp và công lí

Như một bức tranh cần duy trì sự cân bằng trên bàn cân của công lí, với một bên là hung thủ và một bên là nạn nhân, những người đang làm nhiệm vụ bảo vệ luật pháp và công lí, như trong tiểu thuyết "Thanh Gươm Do Dự". Cụ thể, đội cảnh sát thụ lí đang điều tra vụ án liên quan đến cái chết của một nữ sinh bị sát hại và thả xác xuống sông. Tuy nhiên, khi đối mặt với bi kịch trong một vụ án "nặng nề", họ không thể giữ cho bức tranh đó không bị lệch hướng.

Bởi những con người đó chỉ là một phần của hệ thống hành pháp và thi pháp này. Họ mang nhiệm vụ bắt giữ tội phạm, song họ lại không có thẩm quyền để định đoạt hình phạt cuối cho kẻ phạm tội. Bản thân họ hiểu luật hơn bất cứ ai, họ cũng tiếp xúc với vụ án từ cả hai phía, nên có lẽ, không ai thấu hiểu hơn họ về cái gọi là sự nghiệt ngã của luật pháp trước thứ kì vọng “công lí” không khác gì một dạng biểu tượng “thánh giá rỗng.”

Hành động và sự nghi ngờ, lòng nhân ái và lòng day dứt, ý thức và vô thức, cùng với việc đối mặt với lương tâm cá nhân và trách nhiệm nghề nghiệp là những thách thức khó khăn. Việc giữ thanh gươm công lí trong tay, đồng thời "do dự" về việc áp dụng công lí đó cho hung thủ được bảo hộ bởi pháp luật hay cho nạn nhân tự mình tìm kiếm lẽ phải, là một quyết định khó khăn. Đối với những người làm cảnh sát, đây có thể coi như là một bi kịch, khi những niềm tin và tín ngưỡng của họ dường như đang bị đảo ngược và tiết lộ: "Cảnh sát là ai?" Hisatsuka nói. "Người bảo vệ công lý à? Không. Cảnh sát chỉ bắt giữ những người vi phạm pháp luật. Cảnh sát không bảo vệ con người. Đối tượng được bảo vệ của cảnh sát là luật pháp."

Tiếp nối hình tượng “thánh giá rỗng”, “thanh gươm do dự” trở thành một dạng biểu tượng cho thứ đầy vô hình như công lí khi đặt trong mối quan hệ giữa hàng loạt đối tượng hữu hình như hung thủ, người thân nạn nhân, người thực thi luật pháp… Sáng tác ra đời vào năm 2008 đó của tác giả Higashino Keigo, với hàng loạt nhân vật đặt trong cấu trúc tác phẩm nhiều tầng bậc, tiếp tục là nỗi đắng đót xót xa, day dứt trăn trở, ông hướng tới cuộc đời, còn nhiều bất công, ngang trái mà ranh giới sai – đúng, đều quá đỗi mong manh này.